Tijdens een (soms langdurige) onderhandeling proberen beide partijen de meest gunstige voorwaarden te bedingen. Komen zij er niet uit, dan kan één van hen besluiten de onderhandeling af te breken. In sommige gevallen zijn daar gevolgen aan verbonden. De afbrekende partij kan door de rechter worden gedwongen om de onderhandelingen voort te zetten of worden veroordeeld de onderhandelingspartner schadeloos te stellen. Dat kan de afbrekende partij duur komen te staan.
Voordat ik in zal gaan op de aansprakelijkheid van één van beide partijen bij het afbreken van de onderhandelingen, is het verstandig eerst stil te staan bij de vraag wanneer een overeenkomst tot stand komt.

Hoe komt een overeenkomst tot stand?

De wet bepaalt dat een overeenkomst tot stand komt wanneer:

  • het aanbod van de ene partij wordt aanvaard door de andere partij;
  • de wederpartij mocht aannemen dat de andere partij een aanbod of aanvaarding deed.

De fase hiervoor wordt de precontractuele fase genoemd.

Wat is de precontractuele fase?

Onderhandelingen mogen altijd worden afgebroken zonder dat een verplichting tot schadevergoeding bestaat, maar recht zou het recht niet zijn als hierop  geen uitzondering bestaat. De Hoge Raad heeft bepaald dat onderhandelende partijen in de precontractuele fase zich zodanig in overeenstemming met de eisen van redelijkheid en billijkheid moeten gedragen, alsof er al een overeenkomst tot stand is gekomen. Het gevolg hiervan is dat onderhandelende partijen ook in de precontractuele fase rekening moeten houden met elkaars gerechtvaardigde belangen.

“Onderhandelende partijen moeten rekening houden met elkaars gerechtvaardigde belangen”.

Wanneer mogen onderhandelingen niet meer worden afgebroken?

Onderhandelingen mogen niet meer worden afgebroken als:

  • er tijdens de onderhandelingen gerechtvaardigd vertrouwen is gewekt dat het contract zou worden gesloten;
  • wanneer er andere omstandigheden zijn die maken dat het afbreken van de onderhandelingen onaanvaardbaar is.

Hierbij moet onder andere rekening worden gehouden met de gerechtvaardigde belangen van de partij die de onderhandelingen afbreekt en het aandeel dat deze partij heeft gehad in het bij de andere partij gewekte vertrouwen dat een contract zou worden gesloten.

Wat zijn de sancties op het ongerechtvaardigd afbreken van onderhandelingen en de gevolgen hiervan?

Als een partij de onderhandelingen ongerechtvaardigd afbreekt, dan kan deze te maken krijgen met vergaande sancties. Zo kan hij door een rechter worden veroordeeld tot het voortzetten van de onderhandelingen. Vaak wordt daarbij ook een forse dwangsom opgelegd om nakoming van deze veroordeling af te dwingen. De veroordeelde partij is vervolgens verplicht zich redelijk op te stellen en mag de onderhandelingen niet frustreren door met nieuwe eisen en voorwaarden te komen. Ook mag hij niet terugkomen op punten waarover de partijen al overeenstemming hebben bereikt. Doet hij dit toch, dan bestaat er een grote kans dat de dwangsommen betaald moeten worden. De voortgezette onderhandelingen hoeven echter niet altijd succesvol te zijn. Er kan zich altijd een aanvaardbaar breekpunt voordoen.

“Als een partij de onderhandelingen afbreekt, dan kan hij te maken krijgen met vergaande sancties”

De achtergebleven partij kan een schadevergoeding eisen wanneer:

  • er geen enkel vertrouwen meer is in een verdere succesvolle samenwerking;
  • hij geen belang meer heeft bij dooronderhandelen;
  • nakoming door de afbrekende partij uiteindelijk blijvend onmogelijk is.

Kiest de achtergebleven partij voor een vordering tot schadevergoeding, dan kan hij kiezen tussen het negatief of positief contractsbelang.

Negatief en positief contractsbelang

Het negatief- en positief contractsbelang sluiten elkaar uit. De achtergebleven partij moet een keuze maken en kan niet beiden vorderen.

Wanneer de achtergebleven partij het negatief contractsbelang vordert, dan betekent dit dat hij van de afbrekende partij vordert dat deze hem in de financiële positie brengt van voor de onderhandelingen. Alle kosten die in het kader van de onderhandelingen zijn gemaakt (inclusief gemiste kansen) komen dan in beginsel voor vergoeding in aanmerking.

Het Gerechtshof Den Bosch heeft bijvoorbeeld een vergoeding van het negatief contractsbelang toegewezen omdat de onderhandelingen stuk liepen in een fase waarin de afbrekende partij de onderhandelingen wel mocht afbreken, maar niet zonder de gemaakte kosten te vergoeden.

Indien de achtergebleven partij het positief contractsbelang vordert, dan dient de achtergebleven partij in de financiële positie te worden gebracht waarin hij zou zijn komen te verkeren als de onderhandelingen succesvol zouden zijn geweest.

De Hoge Raad heeft beslist dat een positief contractsbelang niet kan worden gevorderd als er geen sprake is van gerechtvaardigd vertrouwen dat een contract wordt gesloten. De Rechtbank Rotterdam heeft in een geschil een schadevergoeding op basis van het positief contractsbelang wel toegewezen, omdat overeenstemming bestond over de meest belangrijke onderdelen van het contract. De afbrekende partij werd veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van € 650.000,-

Voorbehouden

Een eenvoudige en zeer doeltreffende manier om de mogelijkheden bij onderhandelingen open te houden, is het tijdig gebruik maken van voorbehouden. Is een partij op de hoogte van een voorbehoud van zijn onderhandelingspartner, dan zal hij er niet snel op mogen vertrouwen dat de onderhandelingen succesvol zullen zijn, zolang het voorbehoud nog niet is ingevuld of herroepen.

“Een eenvoudige en doeltreffende manier om de mogelijkheden open te houden, is het gebruik maken van voorbehouden”

Voorbehouden zijn er in vele soorten en maten, met uiteenlopende juridische kwalificaties.

Met een voorbehoud in het onderhandelingsproces kan er in beginsel geen gerechtvaardigd vertrouwen ontstaan. Dit betekent echter niet dat een voorbehoud een wondermiddel is. Het is van belang dat het voorbehoud niet wordt aangetast.

Conclusie

In principe kan iedere partij de onderhandelingen over een overeenkomst afbreken. Is het gerechtvaardigd vertrouwen gewekt dat de onderhandelingen succesvol zullen worden afgerond, dan loopt de afbrekende partij het risico te worden veroordeeld tot dooronderhandelen of het betalen van een schadevergoeding. Deze schadevergoeding kan hoog uitvallen. Het gebruik van een voorbehoud kan uitkomst bieden.

Hebt u advies nodig?
Heeft uw onderhandelingspartner de stekker uit de onderhandelingen getrokken of bent u zelf voornemens de onderhandelingen af te breken? Hebt u hulp nodig bij het opstellen van een voorbehoud of een contract? Neem dan contact met ons op. Wij zijn u graag van dienst!

Contractenrecht & aansprakelijkheid